 Ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και άλλα μέλη της κυβέρνησής του έχουν απειλήσει επανειλημμένα να πλημμυρίσουν την Ευρώπη με μετανάστες. Στις 5 Σεπτεμβρίου, ο Ερντογάν δήλωσε ότι η Τουρκία σχεδιάζει να επαναπατρίσει ένα εκατομμύριο Σύριους μετανάστες σε μια «ασφαλή ζώνη» στη βόρεια Συρία, και απείλησε ότι θα ανοίξει ξανά τους δρόμους για τους μετανάστες στην Ευρώπη εάν δεν λάβει επαρκή διεθνή στήριξη για το σχέδιο αυτό: «Ή θα γίνει αυτό ή διαφορετικά θα πρέπει να ανοίξουμε τις πύλες». Στην εικόνα: Ο Ερντογάν μιλάει στον ΟΗΕ στις 24 Σεπτεμβρίου 2019. (Φωτό από Stephanie Keith/Getty Images) |
Η Ελλάδα έχει γίνει ακόμη μία φορά το «σημείο μηδέν» της μεταναστευτικής κρίσης της Ευρώπης. Περισσότεροι από 40.000 μετανάστες έφθασαν στην Ελλάδα κατά τους πρώτους εννέα μήνες του 2019, και περισσότεροι από τους μισούς από αυτούς έφθασαν τους τελευταίους τρεις μήνες, σύμφωνα με νέα στοιχεία που συνέταξε ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης (IOM).
Το κύμα της άφιξης των μεταναστών στην Ελλάδα κατά το τρίτο τρίμηνο του 2019 —5.903 αφίξεις τον Ιούλιο, 9.341 τον Αύγουστο και 10.294 τον Σεπτέμβριο— συνέπεσε με τις επανειλημμένες απειλές του Τούρκου Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και άλλων μελών της κυβέρνησής του ότι θα πλημμυρίσουν την Ευρώπη με μουσουλμάνους μετανάστες.
Παρόλο που ο αριθμός των αφίξεων των μεταναστών στην Ελλάδα εξακολουθεί να είναι πολύ χαμηλότερος από τον αριθμό των αφίξεων στο αποκορύφωμα της μεταναστευτικής κρίσης το 2015, όταν πάνω από ένα εκατομμύριο μετανάστες από την Αφρική, την Ασία και τη Μέση Ανατολή συνέρρευσαν στην Ευρώπη, το πρόσφατο κύμα των νέων αφίξεων δείχνει ότι οι απειλές του Ερντογάν για την επανέναρξη της μαζικής μετανάστευσης γίνονται πραγματικότητα.
Τον Μάρτιο του 2016, οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι διαπραγματεύτηκαν την Μεταναστευτική Συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας, στην οποία η ΕΕ προσέφερε στην Τουρκία μια σειρά οικονομικών και πολιτικών κινήτρων με αντάλλαγμα την υπόσχεση της Άγκυρας να σταματήσει τη ροή των μεταναστών από την Τουρκία στην Ελλάδα.
Οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι, διαπραγματευόμενοι με μεγάλη βιασύνη, υποσχέθηκαν στην Τουρκία περισσότερα από ό, τι ήταν σε θέση να πραγματοποιήσουν —ειδικότερα μια αμφιλεγόμενη δέσμευση να επιτραπεί στα 80 εκατομμύρια πολιτών της Τουρκίας να ταξιδεύουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση χωρίς βίζα.
Από την έναρξη ισχύος της συμφωνίας, η Τουρκία και η ΕΕ αλληλοκατηγορούνται ότι δεν τηρήθηκαν τα βασικά μέρη της συμφωνίας και πως ο Ερντογάν έχει απειλήσει επανειλημμένα ότι θα επιτρέψει πιθανώς εκατομμύρια περισσότερους μετανάστες να εισέλθουν στην Ελλάδα.
Στην πράξη, η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας μείωσε σημαντικά τη ροή των μεταναστών από την Τουρκία στην Ελλάδα. Ως αποτέλεσμα, οι μεταναστευτικές οδοί μετατοπίστηκαν δυτικά από την Ελλάδα προς την Ιταλία, η οποία το 2016 αντικατέστησε την Ελλάδα ως κύριο σημείο εισόδου για τους μετανάστες που επιδιώκουν να φτάσουν στην Ευρώπη.
Αφού ο πρώην υπουργός Εσωτερικών της Ιταλίας Ματέο Σαλβίνι ανακοίνωσε σκληροπυρηνικές μεταναστευτικές πολιτικές τον Ιούνιο του 2018, ο αριθμός των αφίξεων στην Ιταλία μειώθηκε δραματικά —από 119.369 το 2017 σε 23.370 το 2018, δηλαδή μείωση κατά 80%, σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης.
Ως αποτέλεσμα της λήψης αυστηρών μέτρων κατά της παράνομης μετανάστευσης από την Ιταλία, οι μεταναστευτικές ροές προς την Ευρώπη μετατοπίστηκαν στα δυτικά προς την Ισπανία, η οποία το 2018 αντικατέστησε την Ιταλία ως κύρια πύλη της Ευρώπης για την παράνομη μετανάστευση. Περισσότεροι από 65.000 μετανάστες έφθασαν στην Ισπανία το 2018, σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης.
Η αναζωπύρωση της μαζικής μετανάστευσης από την Τουρκία προς την Ελλάδα, ωστόσο, επανέφερε την Ελλάδα στον προηγούμενο ρόλο της ως την κύρια ευρωπαϊκή πύλη για τη μαζική μετανάστευση. Η Ελλάδα δέχτηκε διπλάσιους μετανάστες κατά τους πρώτους εννέα μήνες του 2019 όπως και η Ισπανία, σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης.
Η Ελλάδα δέχτηκε περισσότερους μετανάστες —25,538— μεταξύ Ιουλίου και Σεπτεμβρίου σε σχέση με τους πρώτους έξι μήνες του έτους. Οι μεταναστευτικές ροές έχουν σημειώσει άνοδο σχεδόν κατά 180%, από 100 αφίξεις ημερησίως κατά μέσο όρο το πρώτο εξάμηνο του 2019, σε 277 αφίξεις ημερησίως κατά μέσο όρο κατά τη διάρκεια του τρίτου τριμήνου.
Η ελληνική κυβέρνηση δήλωσε ότι ο Ερντογάν ελέγχει προσωπικά τις μεταναστευτικές ροές προς την Ελλάδα, τις οποίες αυξομειώνει προκειμένου να αποσπάσει περισσότερα χρήματα και άλλα πολιτικά προνόμια από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Τους τελευταίους μήνες, η τουρκική κυβέρνηση έχει απειλήσει επανειλημμένα να ανοίξει τις πύλες της μαζικής μετανάστευσης προς την Ελλάδα, και, κατ' επέκταση, προς την υπόλοιπη Ευρώπη.
Στις 19 Φεβρουαρίου, ο Ερντογάν υποστήριξε ότι η Τουρκία έχει δαπανήσει 37 δισεκατομμύρια δολάρια για τη φροντίδα εκτοπισμένων Συρίων από το 2011, και κατηγόρησε την ΕΕ ότι δεν έκανε αρκετά για να επωμιστεί το βάρος. Πρόσθεσε ότι εάν οι 3,8 εκατομμύρια Σύριοι στην Τουρκία δεν μπορούν να επαναπατριστούν, θα καταλήξουν στην Ευρώπη.
Στις 22 Ιουνίου, ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας Μεβλούτ Τσαβούσογλου δήλωσε ότι η Τουρκία έχει αναστείλει μια διμερή συμφωνία επανεισδοχής μεταναστών με την Ελλάδα, επειδή η Αθήνα απελευθέρωσε οκτώ Τούρκους στρατιωτικούς που κατέφυγαν στην Ελλάδα μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα στην Τουρκία το 2016. Η Άγκυρα ζήτησε την έκδοσή τους, αλλά τα ελληνικά δικαστήρια απέρριψαν την αίτηση. Οι στρατιωτικοί αρνούνται την εμπλοκή τους σε αξιόποινη πράξη και λένε ότι φοβούνται για τη ζωή τους.
Στις 21 Ιουλίου, ο υπουργός Εσωτερικών της Τουρκίας Σουλεϊμάν Σοϊλού κατηγόρησε τις ευρωπαϊκές χώρες ότι εγκατέλειψαν την Τουρκία μόνη να αντιμετωπίσει το μεταναστευτικό ζήτημα. Σε σχόλια που δημοσίευσε το κρατικό πρακτορείο ειδήσεων Anadolu, προειδοποίησε: «Αντιμετωπίζουμε το μεγαλύτερο μεταναστευτικό κύμα στην ιστορία. Εάν ανοίξουμε τις πύλες, καμία ευρωπαϊκή κυβέρνηση δεν θα μπορέσει να επιβιώσει για περισσότερους από έξι μήνες. Τους συμβουλεύουμε να μην παίζουν με την υπομονή μας».
Στις 22 Ιουλίου, ο Τσαβούσογλου δήλωσε ότι η Τουρκία ανέστειλε τη Μεταναστευτική Συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας επειδή η ΕΕ δεν είχε εγκρίνει την απελευθέρωση της βίζας για τους Τούρκους πολίτες. Επίσης, συνέδεσε την αναστολή με την απόφαση της 15ης Ιουλίου των υπουργών Εξωτερικών της ΕΕ να σταματήσουν τις συνομιλίες υψηλού επιπέδου με την Άγκυρα, ως μέρος των κυρώσεων για τις τουρκικές γεωτρήσεις πετρελαίου και αερίου από τις ακτές της Κύπρου.
Στις 5 Σεπτεμβρίου, ο Ερντογάν δήλωσε ότι η Τουρκία σχεδιάζει να επαναπατρίσει ένα εκατομμύριο Σύριους μετανάστες σε μια «ασφαλή ζώνη» στη βόρεια Συρία, και απείλησε ότι θα ανοίξει ξανά τους δρόμους για τους μετανάστες στην Ευρώπη εάν δεν λάβει επαρκή διεθνή στήριξη για το σχέδιο αυτό: «Ή θα γίνει αυτό ή διαφορετικά θα πρέπει να ανοίξουμε τις πύλες».
Στις 8 Σεπτεμβρίου, ο Ερντογάν απείλησε να πλημμυρίσει την Ευρωπαϊκή Ένωση με 5,5 εκατομμύρια Σύριους πρόσφυγες εάν δεν λάβει διεθνή υποστήριξη για τη δημιουργία μιας «ασφαλούς ζώνης» στη βόρεια Συρία. «Εάν δεν μας δώσουν την απαραίτητη υποστήριξη σε αυτόν τον αγώνα, τότε δεν θα μπορέσουμε να σταματήσουμε τα 3,5 εκατομμύρια προσφύγων από τη Συρία και τα άλλα δύο εκατομμύρια ανθρώπων που θα φτάσουν στα σύνορά μας από το Ιντλέμπ», δήλωσε ο Ερντογάν σε μια συγκέντρωση στη Μαλάτια, στην περιοχή της Ανατολικής Ανατολίας της Τουρκίας.
Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας Κυριάκος Μητσοτάκης κάλεσε την Τουρκία να σταματήσει να «εκφοβίζει» την Ελλάδα. «Ο κ. Ερντογάν πρέπει να καταλάβει ότι δεν μπορεί να απειλεί την Ελλάδα και την Ευρώπη σε μια προσπάθεια να εξασφαλίσει περισσότερους πόρους για να χειριστεί το προσφυγικό ζήτημα», δήλωσε. «Η Ευρώπη έχει δώσει πολλά χρήματα, έξι δισεκατομμύρια ευρώ τα τελευταία χρόνια, στο πλαίσιο συμφωνίας μεταξύ Ευρώπης και Τουρκίας και η οποία ήταν αμοιβαία επωφελής».
Ο Ερντογάν, ωστόσο, φαίνεται να έχει το πάνω χέρι σε αυτή τη διαμάχη. Στις 29 Αυγούστου, για παράδειγμα, 16 βάρκες με συνολικά 650 μετανάστες έφτασαν στο ελληνικό χωριό Σκάλα Συκαμνιάς στη Λέσβο, σύμφωνα με τον μη κερδοσκοπικό οργανισμό Aegean Boat Report. Όλα τα σκάφη ήταν καινούργια και έφτασαν στην ίδια θέση μέσα σε λιγότερο από μία ώρα, γεγονός που υποδηλώνει ότι η μαζική εισροή ήταν μια συντονισμένη επιχείρηση από συμμορίες παράνομης διακίνησης μεταναστών, πιθανώς με τη σιωπηρή έγκριση της τουρκικής κυβέρνησης. Ήταν η μεγαλύτερη μαζική άφιξη μεταναστών που έφτασαν στη Λέσβο από τις ακτές της Τουρκίας μετά την μεταναστευτική κρίση του 2015-2016.
Οι μαζικές αφίξεις στην Ελλάδα συνεχίστηκαν αμείωτες: 2.441 μετανάστες έφτασαν κατά την πρώτη εβδομάδα του Σεπτεμβρίου, 1.781 έφτασαν κατά τη δεύτερη εβδομάδα, 2.609 την τρίτη εβδομάδα και 3.463 την τέταρτη εβδομάδα.
«Βλέπουμε τεράστια κύματα μεταναστών που μπαίνουν στη χώρα μέσω διακινητών, οι οποίοι κάνουν χρήση νέων μεθόδων, καθώς επίσης καλύτερων και ταχύτερων σκαφών», ανέφερε ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη της Ελλάδας Μιχάλης Χρυσοχοΐδης. «Εάν η κατάσταση συνεχιστεί, θα έχουμε μια επανάληψη του 2015. Θα λάβουμε μέτρα για την προστασία των συνόρων μας και θα είμαστε πολύ πιο αυστηροί και πολύ πιο γρήγοροι στην εφαρμογή τους».
Στις 30 Σεπτεμβρίου, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης ανακοίνωσε μια σειρά μέτρων για την αντιμετώπιση των μεταναστευτικών ρευμάτων. Είπε ότι η κυβέρνησή του θέλει να επιστρέψει 10.000 μετανάστες στην Τουρκία μέχρι τα τέλη του 2020. Το σχέδιο προϋποθέτει ότι η Τουρκία θα τους πάρει πίσω. Ο κ. Μητσοτάκης ανέφερε επίσης ότι η κυβέρνηση θα ενισχύσει τους ελέγχους στα σύνορα, θα αυξήσει τις ναυτικές περιπολίες στο Αιγαίο, θα κλείσει κέντρα για μετανάστες στους οποίους δεν χορηγείται άσυλο και θα αναθεωρήσει το σύστημα ασύλου.
Μετανάστες, κάνοντας χρήση οδών παράνομης διακίνησης από την Τουρκία, καταλήγουν επίσης σε άλλα κράτη μέλη της ΕΕ, όπως η Βουλγαρία, η Ιταλία και η Κύπρος, οι οποίες παρουσίασαν αύξηση κατά 700% στις αφίξεις μεταναστών κατά τους πρώτους εννέα μήνες του 2019 σε σύγκριση με την ίδια περίοδο του 2018, σύμφωνα με τον ΔΟΜ.
Ο υπουργός Εσωτερικών της Κυπριακής Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Πετρίδης δήλωσε ότι η άνοδος των αφίξεων μεταναστών από την Τουρκία συνδέεται με εντάσεις μεταξύ Άγκυρας και Λευκωσίας σχετικά με τις γεωτρήσεις της Τουρκίας για άντληση υπεράκτιου πετρελαίου και φυσικού αερίου στην οικονομική ζώνη της Κύπρου.
Οι περισσότεροι από τους μετανάστες φτάνουν στην Κύπρο μέσω ξηράς. Ο κ. Πετρίδης εξήγησε ότι η Τουρκία έχει συνάψει συμφωνίες απαλλαγής από βίζα με πολλές χώρες της Αφρικής και της Ασίας, και ότι πολλοί μετανάστες μπορούν να εισέλθουν στην ηπειρωτική Τουρκία χωρίς περιορισμούς. Από εκεί, ταξιδεύουν, συχνά με τη βοήθεια παράνομων διακινητών, αεροπορικώς ή δια θαλάσσης στην κατεχόμενη από την Τουρκία Βόρεια Κύπρο. Στη συνέχεια, μεταφέρονται με λεωφορεία στην Πράσινη Γραμμή του ΟΗΕ και περνούν παράνομα στην Κυπριακή Δημοκρατία, το ελληνόφωνο νότιο τμήμα του νησιού που είναι κράτος μέλος της ΕΕ.
Μιλώντας σε δημοσιογράφους στις Βρυξέλλες, ο κ. Πετρίδης έδωσε περισσότερες λεπτομέρειες:
«Η νέα τάση είναι ακόμα πιο ανησυχητική: πρόκειται για την άφιξη υπηκόων τρίτων χωρών οι οποίοι πετούν απευθείας από την Τουρκία με αεροπλάνο στο κατεχόμενο αεροδρόμιο της Τύμπου (το ελληνικό του όνομα) ή στο Ερτσάν (όπως είναι σήμερα γνωστό στα τουρκικά), και στη συνέχεια εισέρχονται στην περιοχή που ελέγχεται από την κυβέρνηση με τα πόδια.
Αυτή η νέα μέθοδος αποστολής προσφύγων με αεροπλάνα και λεωφορεία δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί χωρίς την ανοχή τουλάχιστον των τουρκικών αρχών. Και δεν είναι μόνο ανοχή. Ανέφερα τις πρακτικές που αφορούν το καθεστώς απαλλαγής από βίζα, και τις πολιτικές που ενθαρρύνουν αυτό το φαινόμενο να συμβεί. Είναι πολύ σαφές ότι εδώ έχουμε ένα θεσμικό είδος παράνομης διακίνησης».
Πιστεύεται ότι περισσότεροι από έξι εκατομμύρια μετανάστες περιμένουν σε χώρες γύρω από τη Μεσόγειο για να διασχίσουν την Ευρώπη, σύμφωνα με απόρρητη έκθεση της Γερμανικής κυβέρνησης που διέρρευσε στην εφημερίδα Bild. Η έκθεση ανέφερε ότι ένα εκατομμύριο άνθρωποι περιμένουν στη Λιβύη, άλλο ένα εκατομμύριο περιμένουν στην Αίγυπτο, 720.000 στην Ιορδανία, 430.000 στην Αλγερία, 160.000 στην Τυνησία. και 50.000 στο Μαρόκο. Περισσότερα από τρία ακόμη εκατομμύρια περιμένουν στην Τουρκία.
Ο Soeren Kern είναι Ανώτερος Συνεργάτης του Gatestone Institute που εδρεύει στη Νέα Υόρκη.