Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει παραμείνει σε κατάσταση διπλωματικής παράλυσης, ενώ παρακολουθεί από το περιθώριο τις Ηνωμένες Πολιτείες και το Ισραήλ να επωμίζονται το βάρος της αντιμετώπισης της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν.
Ενώ οι αμερικανοί και οι ισραηλινοί ηγέτες αναλαμβάνουν πραγματικά, απτά ρίσκα για να αντιμετωπίσουν την απειλή που θέτει η Τεχεράνη και το τεράστιο παγκόσμιο δίκτυο της τρομοκρατίας της, οι ευρωπαίοι ηγέτες έχουν επιλέξει την οδό του κατευνασμού, της καθυστέρησης, της δειλίας και της απληστίας, ενώ παράλληλα επικρίνουν το Ισραήλ επειδή έσπευσε να τους σώσει, αντί να το ευχαριστήσουν.
Ως συνήθως, σε μεγάλο μέρος της επηρμένης Ευρώπης εκδίδονται δηλώσεις, πραγματοποιούνται συναντήσεις, αλλά καμία πραγματική δράση δεν λαμβάνει χώρα. Αυτό έχει γίνει ένα πολύ γνωστό μοτίβο. Η ΕΕ μιλάει για τα ανθρώπινα δικαιώματα, για τις δημοκρατικές αξίες, για τη διεθνή ασφάλεια —αλλά όταν πρόκειται για το Ιράν, είναι επιδεικτικά απρόθυμη να δράσει. Είναι καιρός η ΕΕ να σταματήσει να κρύβεται πίσω από κενές διπλωματικές τελετουργίες, οι οποίες συνήθως συνοδεύονται από πλούσια δείπνα και άφθονες υποκριτικές δηλώσεις, και να αρχίσει να κάνει κάτι ουσιαστικό για αλλαγή.
Το καθεστώς του Ιράν δεν αποτελεί απλώς μια περιφερειακή απειλή που περιορίζεται στη Μέση Ανατολή. Είναι ένα επαναστατικό καθεστώς με παγκόσμιες φιλοδοξίες —και η Ευρώπη βρίσκεται στη λίστα των επιδιώξεών του. Το καθεστώς έχει δηλώσει δημόσια την επιθυμία του να εξαγάγει την ριζοσπαστική ισλαμιστική του επανάσταση στον υπόλοιπο κόσμο. Το καθεστώς θεωρεί την Ευρωπαϊκή Ένωση ως μέρος της «παρακμιακής Δύσης» που πρέπει να ηττηθεί και να διαλυθεί. Αυτό δεν είναι απλώς ρητορική. Οι ηγέτες του Ιράν έχουν εξαπολύσει μια εκστρατεία τρομοκρατίας, κατασκοπείας και δολοφονιών σε ευρωπαϊκό έδαφος. Ακόμη, έχουν αποδείξει ότι η εμβέλεια του Ιράν εκτείνεται πολύ πέρα από τα σύνορά του, μέχρι τη Νότια Αμερική, και ότι στους εχθρούς του ανήκουν απλοί ευρωπαίοι πολίτες και νομοθέτες, καθώς και ιρανοί αντιφρονούντες που ζουν στο εξωτερικό.
Μια ιρανική τρομοκρατική συνομωσία το 2018 είχε ως στόχο τη συγκέντρωση του «Ελεύθερου Ιράν» στο Παρίσι. Δεν ήταν μικρή επιχείρηση. Σχεδιάστηκε και εκτελέστηκε από έναν ιρανό διπλωμάτη, τον Ασαντολάχ Ασαντί, ο οποίος μετέφερε εκρηκτικά με εμπορική πτήση από το Ιράν, και τα παρέδωσε σε πράκτορες στην Ευρώπη. Στόχος ήταν η σφαγή χιλιάδων ανθρώπων, συμπεριλαμβανομένων διεθνών ηγετών, ακτιβιστών ανθρωπίνων δικαιωμάτων και δημοσιογράφων. Η συνωμοσία του Ιράν ήταν μια πράξη κρατικής τρομοκρατίας στην καρδιά της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ωστόσο, ακόμη και μετά την καταδίκη του Ασαντί στο Βέλγιο, η απάντηση της ΕΕ ήταν αδύναμη: οι πρεσβείες του Ιράν παρέμειναν ανοιχτές, ο Ασαντί απελευθερώθηκε, το εμπόριο συνεχίστηκε. Η Τεχεράνη δεν πλήρωσε κανένα τίμημα.
Το καθεστώς του Ιράν έχει επίσης εμπλακεί σε μια μακρά σειρά από δολοφονίες —κάποιες επιτυχημένες και κάποιες απόπειρες— με στόχο Ιρανούς αντιφρονούντες που ζουν στην Ευρώπη. Στην Ολλανδία, το Ιράν εμπλέκεται στις δολοφονίες των αντιφρονούντων Αλί Μοταμέντ το 2015 και Αχμάντ Μολά Νισί το 2017. Στη Γερμανία, οι αρχές απέτρεψαν σχέδια που είχαν ως στόχο μέλη της ιρανικής αντιπολίτευσης. Σε ολόκληρη την ευρωπαϊκή ήπειρο, οι πράκτορες των μυστικών υπηρεσιών και οι δολοφόνοι της Τεχεράνης λειτουργούν με συγκλονιστική ευκολία: οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις δεν έχουν κάνει τίποτα περισσότερο από το να προβαίνουν σε δηλώσεις «βαθιάς ανησυχίας με σοβαρό ύφος». Το Ιράν έχει ερμηνεύσει αυτή την παθητική στάση ως αδυναμία —και έτσι είναι.
Η εμβέλεια δράσης του Ιράν δεν σταματά «μόνο» σε δολοφονίες και στη δημιουργία τρομοκρατικών ομάδων. Το συγκεκριμένο καθεστώς είναι πλέον ο βασικός παράγοντας ενός από τους σημαντικότερους πολέμους στην Ευρώπη μετά από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο: τον πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας. Η Τεχεράνη έχει προμηθεύσει τη Μόσχα με χιλιάδες θανατηφόρα drones, μεταξύ των οποίων τα διαβόητα drones Shahed-131 και Shahed-136, τα οποία η Ρωσία έχει χρησιμοποιήσει για να επιτεθεί σε πολίτες και υποδομές στην Ουκρανία. Τον Μάιο του 2025, η Ρωσία εκτόξευσε πάνω από 700 drones αυτοκτονίας στην Ουκρανία σε μία μόνο νύχτα. Αυτά τα όπλα δεν αναπτύχθηκαν στο κενό —ήταν προϊόν μιας διευρυνόμενης συμμαχίας μεταξύ Ιράν και Ρωσίας. Συνεχίζοντας να αγνοεί τον ρόλο του Ιράν σε αυτόν τον πόλεμο, η ΕΕ ουσιαστικά επιτρέπει τη σφαγή Ουκρανών πολιτών και την εδραίωση ενός εχθρικού αντιδυτικού άξονα.
Αντίθετα, τι κάνει η ΕΕ; Μιλάει. Όπως ακριβώς έκαναν τη δεκαετία του 1930, οι ηγέτες των ευρωπαϊκών δημοκρατιών επιλέγουν τη συνθηκολόγηση αντί της δράσης, ελπίζοντας ότι η καταιγίδα θα περάσει χωρίς να χρειαστεί να πάρουν θέση. Ακριβώς όπως η τραγική δειλία της άρχουσας τάξης της Ευρώπης απέναντι στην άνοδο του Χίτλερ, έτσι και η αδράνεια της ΕΕ απέναντι στο Ιράν δίνει στην Τεχεράνη τον χώρο, τον χρόνο και την αυτοπεποίθηση να δυναμώσει. Οι Βρετανοί και οι Αμερικανοί δεν έσωσαν την Ευρώπη από τον φασισμό μόνο και μόνο για να υποκύψουν οι σύγχρονοι ηγέτες της στους αγιατολάχ της Τεχεράνης.
Ένα κρίσιμο βήμα που μπορεί, και πρέπει, να κάνει η ΕΕ —η Γερμανία και η Γαλλία ούτως ή άλλως— είναι η ενεργοποίηση του μηχανισμού κυρώσεων «snapback» βάσει του ψηφίσματος 2231 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Η ομάδα «Ε3» —Γαλλία, Γερμανία και Ηνωμένο Βασίλειο— εξακολουθεί να κατέχει τη νόμιμη εξουσία να ενεργοποιήσει αυτόν τον μηχανισμό «snapback». Εάν ενεργήσει πριν από τις 18 Οκτωβρίου 2025, μπορεί να επιβληθεί εκ νέου το πλήρες φάσμα των κυρώσεων του ΟΗΕ στο Ιράν, οι οποίες ήρθησαν στο πλαίσιο της ελαττωματικής «πυρηνικής συμφωνίας» του Κοινού Ολοκληρωμένου Σχεδίου Δράσης (JCPOA) του 2015. Αυτές οι κυρώσεις περιλαμβάνουν περιορισμούς στο πυραυλικό πρόγραμμα του Ιράν, στις στρατιωτικές εξαγωγές και στα χρηματοοικονομικά δίκτυα. Η Τεχεράνη όχι μόνο παραβίασε το JCPOA, αλλά το κατέστρεψε εμπλουτίζοντας ουράνιο πολύ πέρα από τα νόμιμα όρια και αρνούμενη να συνεργαστεί με διεθνείς πυρηνικούς επιθεωρητές.
Εάν χαθεί αυτή η προθεσμία, θα καταστεί σχεδόν αδύνατο να συσπειρωθεί το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ για να επιβάλει εκ νέου κυρώσεις: η Κίνα και η Ρωσία αναμφίβολα θα μπλοκάρουν οποιαδήποτε μελλοντική ενέργεια. Χρόνια προσπαθειών, πιέσεων και διπλωματίας θα πάνε χαμένα. Χρειάστηκαν δεκαετίες για να οικοδομηθεί το διεθνές καθεστώς κυρώσεων που ο πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα διέλυσε με τραγικό τρόπο το 2015 με το JCPOA. Το να αφήσουμε αυτή τη δομή να καταρρεύσει εντελώς θα ήταν μια ασυγχώρητη προδοσία της παγκόσμιας ασφάλειας και μια πρόσκληση για το Ιράν να συνεχίσει να ανοικοδομεί την πορεία του προς τα πυρηνικά όπλα χωρίς συνέπειες.
Πέρα από τον μηχανισμό snapback, η ΕΕ θα μπορούσε να διακόψει όλους τους διπλωματικούς και οικονομικούς δεσμούς με την Ισλαμική Δημοκρατία, να κλείσει κάθε ιρανική πρεσβεία στην Ευρώπη, να απελάσει κάθε ιρανό πρέσβη, να διακόψει όλες τις εμπορικές συμφωνίες, να παγώσει όλα τα περιουσιακά στοιχεία και να επιβάλει κυρώσεις σε κάθε αξιωματούχο που συνδέεται με τον τρομοκρατικό μηχανισμό του καθεστώτος. Η διατήρηση της συνήθους επιχειρηματικής δραστηριότητας με το Ιράν ενθαρρύνει μόνο τους ηγέτες του, επισημαίνοντάς τους ότι η ΕΕ είναι απρόθυμη να αντιμετωπίσει τον κίνδυνο όταν τον βλέπει.
Η Ευρώπη στην πραγματικότητα προσποιείται ότι υπερασπίζεται τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα, ενώ έχει εμπορικές συναλλαγές με το «κορυφαίο κράτος-χορηγό της τρομοκρατίας στον κόσμο».
Αν οι ηγέτες της ΕΕ είναι πολύ αδύναμοι, πολύ δειλοί ή πολύ συμβιβασμένοι για να αντιμετωπίσουν άμεσα το ιρανικό καθεστώς, τότε τουλάχιστον, θα μπορούσαν να σταματήσουν να προσπαθούν να υπονομεύσουν τις ενέργειες του Ισραήλ και των Ηνωμένων Πολιτειών. Αντ' αυτού, υποστηρίξτε τους συμμάχους σας. Μοιραστείτε πληροφορίες. Παρέχετε δημόσια και διπλωματική υποστήριξη. Μην κρύβεστε πίσω από ρητορική και «ουδετερότητα» ενώ άλλοι θέτουν τη ζωή τους σε κίνδυνο για να πολεμήσουν ένα από τα πιο επικίνδυνα καθεστώτα στον κόσμο —και που μάλιστα προσπαθεί να σας καταβροχθίσει. Τουλάχιστον, η ΕΕ δεν θα πρέπει να εμποδίζει τις προσπάθειες όσων είναι πρόθυμοι να δράσουν.
Η πολιτική της ΕΕ απέναντι στο Ιράν χαρακτηρίζεται από δειλία, αναποφασιστικότητα και μια επικίνδυνη επιθυμία να κατευνάσει το καθεστώς του Ιράν κάνοντας τα στραβά μάτια και συνεχίζοντας «τις συνήθεις δουλειές». Ο Οκτώβριος πλησιάζει. Εάν η ΕΕ δεν δράσει τώρα —ενεργοποιώντας τις κυρώσεις, διακόπτοντας τις διπλωματικές σχέσεις, σταματώντας το εμπόριο και υποστηρίζοντας τους συμμάχους της— θα δυσφημίσει για άλλη μια φορά τον εαυτό της. Πότε όμως ενοχλήθηκε η Ευρώπη από την ντροπή;
Ο Δρ Majid Rafizadeh είναι πολιτικός επιστήμονας, αναλυτής με σπουδές στο Χάρβαρντ και μέλος του διοικητικού συμβουλίου του Harvard International Review. Έχει συγγράψει πολλά βιβλία για την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ. Μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί του στη διεύθυνση dr.rafizadeh@post.harvard.edu