 Ο Πρόεδρος της Κίνας Σι Τζινπίνγκ δεν είναι απλώς ένας αυταρχικός ηγέτης. Εμφανώς πιστεύει ότι το Κόμμα πρέπει να έχει απόλυτο έλεγχο της κοινωνίας και πως ο ίδιος πρέπει να έχει απόλυτο έλεγχο επί του Κόμματος. Θέλει να μετατρέψει την Κίνα σε ένα ολοκληρωτικό καθεστώς, καθώς επιδιώκει τον έλεγχο σε όλες τις πτυχές της κοινωνίας κατά τα πρότυπα του Μάο. (Φωτογραφία από Lintao Zhang / Getty Images) |
Μέχρι το 2020, οι Κινέζοι αξιωματούχοι σκοπεύουν να έχουν περίπου 626 εκατομμύρια κάμερες παρακολούθησης που θα λειτουργούν σε ολόκληρη τη χώρα. Οι κάμερες αυτές, μεταξύ άλλων, θα τροφοδοτούν πληροφορίες σε ένα εθνικό «σύστημα κοινωνικής βαθμολόγησης».
Αυτό το σύστημα, όταν θα είναι έτοιμο, ίσως σε δύο χρόνια, θα καταχωρεί σε κάθε άτομο στην Κίνα ένα σκορ που θα ενημερώνεται διαρκώς με βάση τις παρατηρούμενες συμπεριφορές. Για παράδειγμα, αν κάποιος διασχίσει παράνομα το δρόμο, και καταγραφεί στις κάμερες, αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση της βαθμολογίας του.
Αν και ενδέχεται οι αξιωματούχοι να ελπίζουν να περιορίζουν αυτό το φαινόμενο, φαίνεται να έχουν πιο απειλητικές φιλοδοξίες, όπως να εξασφαλίσουν την συμμόρφωση με τις πολιτικές απαιτήσεις του Κομμουνιστικού Κόμματος. Εν ολίγοις, η κυβέρνηση φαίνεται να είναι αποφασισμένη να δημιουργήσει αυτό που το περιοδικό Economist χαρακτήρισε ως «το πρώτο ψηφιακό απολυταρχικό κράτος στον κόσμο.»
Αυτό το σύστημα κοινωνικής βαθμολόγησης, όταν τελειοποιηθεί, σίγουρα θα επεκταθεί σε ξένες εταιρείες και ιδιώτες.
Επί του παρόντος, υπάρχουν περισσότερες από δώδεκα εθνικές μαύρες λίστες και περίπου 35 διαφορετικές τοποθεσίες λειτουργούν πειραματικά συστήματα κοινωνικής βαθμολόγησης. Κάποια από αυτά τα συστήματα απέτυχαν παταγωδώς. Άλλα, όπως αυτό στο Ρόνγκτσενγκ στην επαρχία Σαντόνγκ, θεωρήθηκαν επιτυχή.
Στο σύστημα του Ρόνγκτσενγκ, κάθε κάτοικος ξεκινάει με 1.000 πόντους και ανάλογα με το σκορ που συνεχώς αλλάζει, βαθμολογούνται με A+++ έως D. Το σύστημα έχει επηρεάσει τη συμπεριφορά των πολιτών καθώς όλως παραδόξως για τη Κίνα, οι οδηγοί σταματούν στις διαβάσεις για τους πεζούς.
Οι οδηγοί σταματούν στις διαβάσεις επειδή οι κάτοικοι αυτής της πόλης, όπως ανέφερε το περιοδικό Foreign Policy, «αγκάλιασαν» το σύστημα κοινωνικής βαθμολόγησης. Σε ορισμένους άρεσε τόσο πολύ το σύστημα που εγκατέστησαν μικροσυστήματα κοινωνικής βαθμολόγησης σε σχολεία, νοσοκομεία και γειτονιές. Τα συστήματα κοινωνικής βαθμολόγησης ανταποκρίνονται προφανώς σε μια ανάγκη που άνθρωποι σε άλλες κοινωνίες θεωρούν δεδομένη.
Ωστόσο, μπορεί αυτό που λειτουργεί σε επίπεδο πόλης να επεκταθεί σε ολόκληρη την Κίνα; Καθώς η τεχνολογία προχωράει και προστίθενται βάσεις δεδομένων, τα μικρά πειραματικά προγράμματα και οι εθνικές λίστες τελικά θα γίνουν ένα σύστημα που θα επεκταθεί σε όλη τη χώρα. Η κυβέρνηση έχει ήδη αρχίσει να αναπτύσσει την «Ενοποιημένη Πλατφόρμα Κοινών Επιχειρήσεων», η οποία συγκεντρώνει δεδομένα από διάφορες πηγές, όπως κάμερες, ελέγχους ταυτοποίησης και «wifi sniffers».
Επομένως, πως θα μοιάζει το τελικό προϊόν; «Δεν θα είναι μια πλατφόρμα όπου θα μπορεί κανείς να γράψει την ταυτότητά του και να λάβει ένα τριψήφιο σκορ που θα καθορίζει τη ζωή του,» λέει το Foreign Policy.
Παρά τις διαβεβαιώσεις του περιοδικού, αυτό ακριβώς είναι το είδος συστήματος που λένε ότι θέλουν οι Κινέζοι αξιωματούχοι. Εξάλλου, λένε πως σκοπός αυτής της πρωτοβουλίας είναι να «επιτρέψουν στους αξιόπιστους να περιπλανηθούν παντού, καθιστώντας ταυτόχρονα δύσκολο σε αυτούς με κακή αξιολόγηση να κάνουν έστω και ένα βήμα.»
Η περιγραφή αυτή δεν αποτελεί υπερβολή. Αξιωματικοί εμπόδισαν τον Λιού Χου, έναν δημοσιογράφο, να επιβιβαστεί σε πτήση γιατί είχε χαμηλό σκορ. Σύμφωνα με την Global Times, μια εφημερίδα τσέπης που ανήκει στην εφημερίδα People's Daily του Κουμμουνιστικού Κόμματος, μέχρι τα τέλη Απριλίου του 2018, οι αρχές είχαν παρεμποδίσει άτομα να επιβιβαστούν σε 11.14 εκατομμύρια πτήσεις και σε 4.25 εκατομμύρια σιδηροδρομικές μεταφορές υψηλών ταχυτήτων.
Οι κινέζοι αξιωματούχοι χρησιμοποιούν τις λίστες για να καθορίσουν και άλλα πράγματα πέρα από πρόσβαση σε αεροπλάνα και τρένα. «Δεν μπορώ να αγοράσω ακίνητη περιουσία. Το παιδί μου δεν μπορεί να πάει σε ιδιωτικό σχολείο,» είπε ο Λιού. «Νιώθεις πως ελέγχεσαι διαρκώς από τη λίστα.»
Το σύστημα σχεδιάστηκε για να ελέγχει τη συμπεριφορά δίνοντας στο κυρίαρχο Κομμουνιστικό Κόμμα την δυνατότητα να επιβάλει τιμωρίες και να δίνει ανταμοιβές. Και το σύστημα θα μπορούσε να καταλήξει να είναι ανελέητο. Ο Hou Yunchun, πρώην αναπληρωτής διευθυντής του Κέντρου Αναπτυξιακής Έρευνας του Κρατικού Συμβουλίου, είπε σε μια συνάντηση στο Πεκίνο το Μάιο πως το σύστημα θα πρέπει να λειτουργεί έτσι ώστε «οι άνθρωποι με χαμηλό σκορ να χρεοκοπούν». «Αν δεν αυξήσουμε το κόστος του να έχει κάποιος χαμηλό σκορ, τους ενθαρρύνουμε να το διατηρούν.» είπε ο Hou. «Αυτό χαλάει όλο το πρότυπό.»
Δεν έχουν όλοι οι αξιωματούχοι αυτήν την εκδικητική στάση, αλλά φαίνεται ότι όλοι μοιράζονται την εικασία ότι, όπως δήλωσε ο πασιφιστής Zhi Zhenfeng της Κινεζικής Ακαδημίας Κοινωνικών Επιστημών, οι «άνθρωποι με χαμηλό σκορ αξίζουν νομικές συνέπειες».
Ο πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ, ο τελικός και ίσως ο μοναδικός κριτής στην Κίνα, έχει καταστήσει σαφές πώς αισθάνεται για τις δεύτερες ευκαιρίες. «Μια φορά αναξιόπιστος, πάντα περιορισμένος», λέει ο Κινέζος ηγεμόνας.
Τι θα συμβεί λοιπόν, σε μια χώρα που μόνο όσοι συμμορφώνονται επιτρέπεται να επιβιβαστούν σε αεροπλάνα ή ανταμείβονται με εκπτώσεις για κυβερνητικές υπηρεσίες; Κανείς δεν γνωρίζει ακριβώς γιατί ποτέ καμία κυβέρνηση δεν είχε τη δυνατότητα να αξιολογεί τους πάντες και στη συνέχεια να επιβάλλει τη θέλησή της. Η Λαϊκή Δημοκρατία είναι πιο σχολαστική στην τήρηση αρχείων και στην κατάταξη των κατοίκων από τις προηγούμενες κινεζικές κυβερνήσεις, και η υπολογιστική ισχύς και η τεχνητή νοημοσύνη δίνουν τώρα στους αξιωματούχους της Κίνας εξαιρετικές δυνατότητες.
Είναι βέβαιο πως το Πεκίνο θα επεκτείνει το κοινωνικό σύστημα βαθμολόγησης, το οποίο έχει τις ρίζες του στις προσπάθειες ελέγχου των εγχώριων επιχειρήσεων, από ξένες εταιρείες. Ας λάβουμε υπόψη ότι οι κινέζοι ηγέτες φέτος ανέλαβαν την παγκόσμια ταξιδιωτική βιομηχανία αναγκάζοντας τις αλυσίδες ξενοδοχείων και τις αεροπορικές εταιρείες να προβάλουν την Ταϊβάν ως μέρος της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας, οπότε έχουν επιδείξει αποφασιστικότητα να εκφοβίσουν και να τιμωρήσουν. Μόλις το σύστημα κοινωνικής βαθμολόγησης τεθεί σε λειτουργία, το να συμπεριληφθούν μη Κινέζοι στο σύστημα θα είναι ένα μικρό βήμα, επεκτείνοντας τον τεχνολογικά τροφοδοτούμενο ολοκληρωτισμό του Σι σε ολόκληρο τον κόσμο.
Στις φιλελεύθερες δημοκρατίες του κόσμου επικρατεί η άποψη πως η τεχνολογία ευνοεί τον ολοκληρωτισμό. Ασφαλώς, είναι αλήθεια ότι τα αυστηρά καθεστώτα μπορούν πιο εύκολα να συλλέξουν, να αναλύσουν, και να χρησιμοποιήσουν δεδομένα, τα οποία θα μπορούσαν να αποτελέσουν αποφασιστικό πλεονέκτημα στην εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης, χωρίς να περιορίζονται από τις ανησυχίες περί προστασίας της ιδιωτικής ζωής. Μια δημοκρατική κυβέρνηση ενδεχομένως να είναι σε θέση να φτιάξει μια λίστα με απαγορεύσεις πτήσεων, αλλά καμία δεν θα μπορούσε ποτέ να εφαρμόσει το όραμα του Σι Τζινπίνγκ για ένα σύστημα κοινωνικής βαθμολόγησης.
Καιρό τώρα, έχει γίνει έμμονη ιδέα στους Κινέζους ηγέτες αυτό που ο Τσιανγκ Ζεμίν, το 1995, αποκάλεσε «πληροφοριοποίηση, αυτοματοποίηση και νοημοσύνη» και μόλις ξεκίνησαν. Με βάση τις ικανότητες που έχουν συσσωρεύσει, θα μπορούσαν να εξαλείψουν κάθε μορφής ανυπακοή.
Η τεχνολογία μπορεί ακόμη να κάνει τη φιλελεύθερη δημοκρατία και τις ελεύθερες αγορές «παρωχημένες» γράφει ο Yuval Noah Harari του Εβραϊκού Πανεπιστημίου της Ιερουσαλήμ στο περιοδικό The Atlantic. «Το κύριο μειονέκτημα των αυταρχικών καθεστώτων τον 20ό αιώνα - η επιθυμία συγκέντρωσης όλων των πληροφοριών και της εξουσίας σε ένα μέρος - μπορεί να γίνει το πλεονέκτημα τους στον 21ο αιώνα,» γράφει.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η τεχνολογία δίνει τη δυνατότητα στο μονοκομματικό κράτος της Κίνας να καταπιέσει τους ανθρώπους της. Νούμερο ένα παράδειγμα για αυτή την εικασία είναι, βεβαίως, το σύστημα κοινωνικής βαθμολόγησης της χώρας.
Ωστόσο, οι κομμουνιστές της Κίνας πιθανότατα να το παρακάνουν. Η εμπειρία της χώρας μέχρι στιγμής με τα συστήματα κοινωνικής βαθμολόγησης δείχνει ότι οι ίδιοι αξιωματούχοι αποτελούν εχθρό. Ένα πρώιμο πείραμα για την εγκατάσταση ενός τέτοιου συστήματος στη περιοχή Σουΐνινγκ στην επαρχία Σετσουάν ήταν μια αποτυχία:
«Τόσο οι κάτοικοι όσο και τα κρατικά μέσα ενημέρωσης το κατακεραύνωσαν για τα φαινομενικά άδικα και αυθαίρετα κριτήρια, ενώ μια κρατική εφημερίδα συγκρίνει το σύστημα με τα πιστοποιητικά «καλών πολιτών» που εξέδωσε η Ιαπωνία κατά τη διάρκεια της πολεμικής κατοχής της από την Κίνα».
Το σύστημα Ρόνγκτσενγκ ήταν πιο επιτυχημένο, επειδή το πεδίο εφαρμογής του ήταν περιορισμένο.
Ο Σι Τζινπίνγκ δεν θα περιοριστεί όμως όπως οι αξιωματούχοι του Ρόνγκτσενγκ . Εμφανώς πιστεύει ότι το Κόμμα πρέπει να έχει απόλυτο έλεγχο της κοινωνίας και πως ο ίδιος πρέπει να έχει απόλυτο έλεγχο επί του Κόμματος. Είναι απλά αδιανόητο να μην συμπεριλάβει στο εθνικό σύστημα κοινωνικής βαθμολόγησης, όσο βρίσκεται υπό κατασκευή, πολιτικά κριτήρια. Ήδη οι Κινέζοι αξιωματούχοι προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν την τεχνητή νοημοσύνη για να προβλέψουν τις συμπεριφορές όσων δρουν κατά του κόμματος.
Ο Σι Τζινπίνγκ δεν είναι απλώς ένας αυταρχικός ηγέτης, όπως συχνά λέγεται. Θέλει να μετατρέψει την Κίνα σε ένα ολοκληρωτικό καθεστώς, καθώς επιδιώκει τον έλεγχο σε όλες τις πτυχές της κοινωνίας κατά τα πρότυπα του Μάο.
Το ερώτημα τώρα είναι αν ο κινεζικός λαός που δεν συμβιβάζεται θα δεχθεί το ολόπλευρο όραμα του Προέδρου Σι. Τους τελευταίους μήνες πολλοί έχουν βγει στους δρόμους: οδηγοί φορτηγών που διαμαρτύρονται για τις δαπάνες και τα τέλη, βετεράνοι του στρατού για συντάξεις, επενδυτές εμποδίζουν τα κυβερνητικά γραφεία να πάρουν πίσω τα χρήματα από απατεώνες, μουσουλμάνοι μαζεύονται στα τζαμιά για να σταματήσουν την κατεδάφιση και γονείς διαμαρτυρόμενοι για τη μάστιγα των νοθευμένων εμβολίων, μεταξύ άλλων. Οι κινέζοι ηγέτες προφανώς πιστεύουν ότι το σύστημα κοινωνικής βαθμολόγησης θα σταματήσει αυτές και άλλες εκφράσεις δυσαρέσκειας.
Ας ελπίσουμε ότι ο λαός της Κίνας δεν θα αποθαρρυνθεί. Λαμβάνοντας υπόψη το εύρος των φιλοδοξιών του Κομμουνιστικού Κόμματος, όλοι, Κινέζοι και μη, έχουν συμφέρον να δουν τον ψηφιακό ολοκληρωτισμό του Πεκίνου να αποτυγχάνει.